W
pierwszym poleceniu, jakie dano Prorokowi (niech Allah obdarzy go
pokojem i błogosławi) – „Czytaj w Imię twego Pana, Który stworzył.”1 –
uwydatnione zostało znaczenie wiedzy. A ostatnie objawione Słowa odnoszą
się do życia po śmierci: [2:281] „I bójcie się Dnia, kiedy zostaniecie
sprowadzeni do Boga! Wtedy zostanie wypłacone w pełni każdej duszy, co
ona zarobiła - i nikt nie dozna niesprawiedliwości.”
Qur’an
został objawiony w przeciągu dwudziestu trzech lat i spisano go w
całości jeszcze za życia Proroka (niech Allah obdarzy go pokojem i
błogosławi), mimo, że wersety nie zostały wówczas zebrane w jedną
księgę.2
Przez
pierwsze dwadzieścia trzy lata źródłem nauki Qur’anu był Prorok (niech
Allah obdarzy go pokojem i błogosławi). Potem wskazał on na niektórych
spośród jego Towarzyszy, by przekazywali po nim przesłanie Qur’anu. Byli
to ludzie w pełni kompetentni do przekazywania nauk Qur’anu, albowiem
znali perfekcyjnie cały jego tekst na pamięć. Za kalifatu ‘Umar’a Ibn
Al-Khattab Al-Faruq, drugiego kalifa islamu, pewien mężczyzna, który
przybył z Kufy do Medyny powiedział kalifowi, że w Kufie był człowiek,
który nauczał księgi z pamięci. To doprowadziło kalifa ‘Umar’a do
wściekłości. Lecz gdy dowiedział się, że osobą tą był nikt inny jak
Abdullah Ibn Mas’ud, odzyskał spokój3, gdyż Abdullah Ibn Mas’ud był
jednym z tych Towarzyszy, którym Prorok polecił, aby nauczali. Innymi
wybitnymi uczonymi Qur’anu byli: ‘Uthman, ‘Ali, Ubajj Ibn Ka’b, Zajd Ibn
Thabit, Ibn Mas’ud, Abu Darda, Abu Musa Aszari, Salim Maula Abi
Huzajfa.
Aczkolwiek,
ci muzułmanie, którym przydzielono to zadanie, nie mogli przecież żyć
wiecznie. Bez wątpienia mieli opuścić ten świat jeden po drugim, a wtedy
mogło zaistnieć ryzyko, iż Qur’an wpadłby w ręce ludzi mniej
odpowiedzialnych, uboższych w wiedzę, którzy mogliby nie zachować go w
nienaruszonej postaci i którzy z pewnością poróżniliby się odnośnie jego
prawdziwego znaczenia. Istniało również niebezpieczeństwo jego zupełnej
utraty dla potomności. Wraz ze śmiercią siedmiuset Towarzyszy Proroka w
bitwie pod Jamahah w 12 roku hidżrah owe niebezpieczeństwo zaczęło
budzić duży niepokój.
W
kronikach historii zostało odnotowane, że “gdy Salim Maula Ani Huzajfa
poniósł męczeńską śmierć, ‘Umar zaczął obawiać się, że Qur’an przepadnie
i poszedł do Abu Bakra, pierwszego kalifa, aby to z nim
przedyskutować.”4 Salim był jednym z kilku żyjących
Towarzyszy, którzy zostali wybrani przez samego Proroka (niech Allah
obdarzy go pokojem i błogosławi) do szerzenia nauk Qur’anu.
Rozwiązaniem, jakie ‘Umar zasugerował Abu Bakrowi było zachowanie
Qur’anu poprzez dokonanie jego pisemnej kompilacji.
Jak
dowiedziono, Prorok zawsze nakazywał, aby spisywano każdy werset
Qur’anu zaraz po jego objawieniu. ‘Kitabat’ (proces zapisywania na
papierze) była to tak skrupulatna procedura, że po tym jak został
objawiony werset 95 sury 4, i słowa: „oprócz tych, którzy doznali
szkody”4 - zostały objawione ponownie jako dodatkowe słowa tego samego
wersetu, wydano polecenie, by to zdanie – wg Imama Malika – zostało
spisane przez skrybę w tym samym momencie.5
Prorok
miał w zwyczaju prosić skrybę, aby po spisaniu wersetów - recytował je
na głos. Według Zajd Ibn Thabit, jeśli podczas zapisu pominięto
jakikolwiek fragment, Prorok dokonywał poprawek i zezwalał na
rozpowszechnienie wersetów jedynie wtedy, kiedy zapis został
uzupełniony. 6
Ustalono,
że liczba skrybów, którzy pracowali w różnym czasie wynosiła 42. Według
Ibn Abdul Bar, Hanzala Ibn Rabi był naczelnym skrybą. Poproszono go, by
przebywał w towarzystwie Proroka (niech Allah obdarzy go pokojem i
błogosławi), o każdej porze7 - niezawodny sposób, dzięki
któremu niektórzy Towarzysze posiadali ustępy Qur’anu w pisemnej postaci
zanim Prorok (niech Allah obdarzy go pokojem i błogosławi) zmarł. Wielu
z nich między innymi : Abu Darda, Muaz Ibn Dżabal, Zajd Ibn Thabit i
Abu Zajd – posiadali nawet kompletny Qur’an w jego obecnej postaci (w
porządku, w jakim istnieje dziś – przyp. tłum.).
Na
podstawie autentycznych przekazów dowiedziono, iż sam anioł Gabriel,
który przekazywał objawienia Prorokowi (niech Allah obdarzy go pokojem i
błogosławi) od Allaha, uporządkował wersety. Każdego roku, w miesiącu
Ramadan, Gabriel odwiedzał Proroka i recytował mu wszystkie wersety
Qur’anu, jakie zostały objawione do danego momentu w kolejności, w
jakiej istnieją one po dziś dzień, po czym Prorok (niech Allah obdarzy
go pokojem i błogosławi) powtarzał je dokładnie w tym samym porządku.
Ten podwójny proces w zbiorach hadisów nazwano ‘al-Irza’ – ‘wzajemna
prezentacja’.
Ustalono
również, że w ostatnim roku życia Proroka (niech Allah obdarzy go
pokojem i błogosławi), kiedy objawienie dobiegło końca, Gabriel
przyszedł do Proroka i wyrecytował cały Qur’an w obecnym porządku dwa
razy, i Prorok tak samo wyrecytował Gabrielowi Qur’an dwa razy. Ta
końcowa prezentacja zwana jest w księgach hadisów ‘al-Arz al-Akhirah’.8
Kiedy
z pomocą Gabriela Qur’an został całkowicie i systematycznie
uporządkowany, Prorok (niech Allah obdarzy go pokojem i błogosławi)
recytował go swym Towarzyszom podczas wielu różnych okazji w kolejności,
w jakiej go znamy dziś. W ten sposób Qur’an został zachowany w swej
pierwotnej postaci w pamięci dziesiątek tysięcy Towarzyszy jeszcze za
życia Proroka (niech Allah obdarzy go pokojem i błogosławi).
Proces
zachowywania Qur’anu można podzielić na trzy etapy: zapis, kompilację i
zbiór. W pierwszej fazie, jak tylko objawiony został rozdział lub
werset, był on zapisywany. Z ksiąg dowiadujemy się, że zapisu dokonywano
na następujących materiałach:
v Riqa‘a – cienki kawałek wyprawionej skóry
v Likhaf – cienkie łupki białego kamienia
v Katf – okrągła kość łopatki wielbłąda
v 'Asib – szeroka część nasady gałęzi palmy daktylowej
W
hadisach, drugi etap tego procesu nazywany jest „kompilacją”. To
znaczy, najpierw wersety były spisywane w momencie objawienia. Potem,
gdy jeden rozdział (sura) został skompletowany, cały rozdział (często
trzeba było kilku objawień, by go skompletować) był zapisywany w
zestawionej postaci, tzn. umieszczony we właściwej kolejności na riqa’a
(kawałku skóry). Takie rękopisy zestawionego Qur’anu (kompletne lub nie)
znajdowały się w posiadaniu wielu ludzi za życia Proroka (niech Allah
obdarzy go pokojem i błogosławi). Weźmy dobrze znany przypadek ‘Umar’a,
który bezlitośnie pobił swoją własną siostrę i szwagra za to, że
przyjęli islam. W końcu, gdy minął mu gniew, poprosił ich, aby pokazali
mu księgę, z której recytowali. Jego siostra powiedziała mu, że nie może
dotykać jej w stanie nieczystości i dopiero gdy wziął kąpiel, siostra
dała mu księgę.9
Trzeci
etap to ‘zbiór’ tzn. spisanie całego Qur’anu w jeden egzemplarz
(księgę). W czasach Proroka (niech Allah obdarzy go pokojem i
błogosławi), oprawione księgi składające się ze stronic o takim samym
rozmiarze, nie były rzeczą powszechną. Zgodnie z hadisem zapisanym przez
Al-Bukhari, tylko czterech Towarzyszy – Ubajj Ibn Ka’b, Muadh Ibn
Dżabal, Abu Zajd i Zajd Ibn Thabit – miało zebrany, zestawiony cały
Qur’an za życia Proroka (niech Allah obdarzy go pokojem i błogosławi). W
dziele „Kanz al Ummal”, odnoszącym się do Proroka Muhammada (niech
Allah obdarzy go pokojem i błogosławi), Ibn Kab Al-Qurzi podaje imiona
pięciu kolekcjonerów kompletnego Qur’anu. Aczkolwiek kolekcje te były
ich osobistą własnością. Wersja oficjalna została spisana pod nadzorem
kalifa Abu Bakr’a, który kazał ją oprawić po tym, jak zarządził spisanie
wszystkich wersetów na kwadratowych kawałkach papieru tej samej
wielkości. Imam Malik zapisał również (cytując jako źródło Szahab Zahri,
który usłyszał to od Salim’a - syna Abdullaha Ibn ‘Umar), że Zajd Ibn
Thabit spisał wszystkie wersety Qur’anu na al-Qaratis (kawałkach papieru
tej samej wielkości) z polecenia Abu Bakr’a. Egzemplarz ten nazwany
został Raba’a (kwadrat).10
Mówi się, że podczas kalifatu ‘Umar’a Faruq ponad sto tysięcy kopii Qur’anu krążyło w Egipcie, Iraku, Syrii, Jemenie itd.
Już
wcześniej, Qur’an w pisemnej postaci był głównym źródłem nauk islamu.
Lecz wciąż czyhało jedno niebezpieczeństwo. W księgach świętych, nawet
nieznaczne różnice mogą stać się przyczyną wielkiej kontrowersji.
Obawiano się, że jeśli ludzie zaczną spisywać Qur’an na własną rękę,
różnice w zapisie (kitabat) i recytacji staną się powodem konfliktów i
nie będzie sposobu, by położyć temu kres. Na przykład, tylko jedno słowo
w pierwszej surze Qur’anu było pisane na różne sposoby, w zależności od
wymowy poszczególnych dialektów: maalik-i-jaumuddin, malik-i-jaumuddin i
maliik-i-jaumuddin, itd. Wraz z biegiem czasu i zmianami w pisowni,
różnice w rękopisach stałyby się źródłem niezgody. Dlatego też,
podążając za radą ‘Umar’a, Abu Bakr rozkazał, aby przygotowano
autentyczną kopię Qur’anu pod państwowym patronatem i w ten sposób
położono na zawsze kres możliwości zaistnienia różnic w fonetyce -
przyćmiewających prawdziwe znaczenie tekstu.
Najbardziej
kompetentną osobą do tego zadania był Zajd Ibn Thabit, jako że był on
‘katib’ (skrybą) Proroka (niech Allah obdarzy go pokojem i błogosławi).
Zajd i Ubajj Ibn Ka’b obaj uczestniczyli w ‘ostatniej recytacji’,
słuchając Qur’anu bezpośrednio z ust Proroka (niech Allah obdarzy go
pokojem i błogosławi) w porządku w jakim dziś istnieje. Nie tylko znali
cały Qur’an na pamięć, lecz byli również w posiadaniu całego tekstu w
pisemnej postaci. Pierwszy kalif kazał im zebrać wszystkie spisane
dostępne fragmenty Qur’anu i je razem zestawić.11 Po podjęciu
tej decyzji (przez Abu Bakr’a - przyp. tłum), ‘Umar ogłosił w Meczecie,
że ten, kto posiadał jakikolwiek zapis fragmentu Qur’anu, miał go
przynieść i oddać go w ręce Zajd’a.
Podczas
pierwszego kalifatu, Qur’an istniał nie tylko w pisemnej postaci na
kawałkach kory palmy daktylowej, kamieniach, skórze itd., lecz również
był przechowywany w pamięci towarzyszy. Kiedy Qur’an był zbierany w
księgę, został uporządkowany w kolejności, w jakiej zapamiętali go
Towarzysze, a wersety zostały zachowane w dokładnie tej samej kolejności
aż po dzień dzisiejszy.
Praca,
jaką wykonał Zajd Ibn Thabit, był to w większej mierze proces zbioru
niż kompilacji. To znaczy, rozproszone kawałki i fragmenty Qur’anu w
pisemnej postaci zostały przez niego zebrane nie tylko po to, by być
zestawionymi i oprawionymi w jedną księgę, lecz również po to, by służyć
do zweryfikowania autentyczności Qur’anu, jako że zapamiętała go i
przekazywała tradycją ustną niezliczona ilość osób. Kiedy ustalono
zgodność między postacią ustną a pisemną Qur’anu, Zajd przystąpił do
spisywania na papierze wersetów Qur’anu we właściwym porządku.
Harith
Muhasibi napisał w swej książce „Fahm As-Sunan”, że spisywanie Qur’anu
nie było innowacją, albowiem sam Prorok (niech Allah obdarzy go pokojem i
błogosławi) nakazywał, aby go spisywano. Aczkolwiek był on spisywany
fragmentarycznie na riqa’a, likhaf, katf, ‘asib, itd. Wszystkie
materiały, na których spisywano Qur’an były dostępne w domu Proroka
(niech Allah obdarzy go pokojem i błogosławi), lecz nie zestawiono ich w
żadnej szczególnej kolejności. Kolekcjoner (Zajd) dokonał zebrania
wszystkich fragmentów, potem oprawił je razem tak, by żadna część nie
uległa zniszczeniu.12
Ten
staranny, drobiazgowy proces porządkowania Qur’anu przeprowadzono po
to, aby wykluczyć nawet najmniejszą rozbieżność względem oryginalnego
objawienia. Gdyby nie podjęto tych nadzwyczajnych środków ostrożności,
różnice wyniknęłyby z najmniej znaczących błędów w zapamiętywaniu i
transkrypcji (zapisie). Na przykład, kiedy ‘Umar wyrecytował Zajd’owi
Ibn Thabit werset: „A z tych, którzy przybyli pierwsi spośród Muhadżirów
i Ansarów, i z tych, którzy poszli za nimi w czynieniu dobra”13– Zajd
powiedział, że on zapamiętał ten werset z ‘waw’, tzn. (z łącznikiem) ‘i’
po słowie ‘Ansar’. Tak więc wszczęto dochodzenie i w końcu inni, którzy
znali Qur’an na pamięć przyszli i potwierdzili, że opinia Zajd’a była
właściwa. I tak w księdze werset ten został zapisany z ‘i’.
W
dawnych czasach, kiedy przyjętym sposobem szerzenia treści książek było
uczenie się ich na pamięć, a potem ich recytacja, całkowicie wyjątkowym
był fakt, że Qur’an musiał być zachowany na piśmie, tak samo jak
zapamiętywany. Wyglądało to na system podwójnej kontroli, za pomocą
którego pamięć i słowo pisane, oraz słowo pisane i pamięć mogły być
ciągle porównywane w celu weryfikacji.
Kiedy
Zajd Ibn Thabit zgromadził cały Qur’an i oprawił go tak, że przybrał
postać księgi, wszystkie pozostałe materiały zebrane od różnych
Towarzyszy, w celu weryfikacji i ponownej kontroli, zostały spalone.
Egzemplarz został wręczony kalifowi. Po śmierci Abu Bakr’a był
przechowywany przez ‘Umar’a, drugiego kalifa. Z kolei po jego śmierci,
pozostawał pod opieką Hafsy, córki ‘Umar’a i żony Proroka (niech Allah
obdarzy go pokojem i błogosławi).
Za
kalifatu ‘Uthmana, islam rozprzestrzenił się na wszystkie strony świata
i liczba muzułmanów urosła do ogromnych rozmiarów. Ponadto, Towarzysze,
którzy nauczali Qur’anu rozjechali się do różnych krajów, które zostały
objęte „skrzydłem” islamu. Na przykład, Syryjczycy uczyli się Qur’anu
od Ubajj Ibn Ka’b, mieszkańcy Kufy (miasto w Iraku) od Abdullah Ibn
Mas’ud, a Irakijczycy zazwyczaj od Abu Musa Asz’ari. Jednak, ze względu
na różnice w akcencie i stylach piśmiennictwa, znów zaczęły się pojawiać
kontrowersje. Ludzie nawet nazywali jedni drugich heretykami ze względu
na owe różnice.
Ibn
Abi Daud napisał w swej książce „Al-Masahif”, cytując Jazid’a Ibn
Muawijah Nakhai, że pewnego razu, gdy Huzajfa Ibn Al-Jaman był w
meczecie w Kufie, spotkał grupę ludzi recytujących Qur’an. Jeden z nich
wyrecytował jeden werset, a potem powiedział: „Taka była recytacja
Abdullah’a Ibn Mas’ud.” Inny wyrecytował ten sam werset z innym akcentem
i powiedział, że tak recytował go Abu Musa Al-Aszari. Huzajfa -
rozwścieczony słysząc to - wstał i upomniał ich: „Ludzie przed wami
(Ludzie Księgi) poróżnili się w ten właśnie sposób. Na Allaha, jadę do
przywódcy wiernych, ‘Uthmana, trzeciego kalifa.” Huzajfa był oficerem
wojska stacjonującym w Armenii i Azerbejdżanie, i właśnie powrócił po
odbytej bitwie. Lecz kiedy dotarł do Medyny i stał się świadkiem sceny,
jaka miała miejsce w meczecie Proroka, zamiast pojechać prosto do domu,
udał się do trzeciego kalifa i zwrócił się do niego tymi słowy: „O
Przywódco wiernych! Pilnuj, by ludzie nie padli ofiarą różnic odnośnie
Księgi Allaha, tak jak stało się to z chrześcijanami i żydami.”
Za
kalifatu ‘Uthmana, islam przyjęli ludzie, których ojczystym językiem
nie był język arabski, i którzy nie znali zasad właściwej akcentacji i
wymowy.. Co więcej, niektóre plemiona arabskie różniły się akcentem i
wymową. Stąd rozbieżności w recytacji Qur’anu. W rezutlacie, Qur’an
zaczął być również spisywany zgodnie z odmiennymi sposobami wymowy. Ibn
Qutajba napisał, że plemię Bani Huzajl wymawiało ‘hatta’ zamiast ‘atta’.
Ponieważ Ibn Mas’ud należał do tego plemienia, jego członkowie uznali,
że nie ma powodu, by odbiegać od tej wymowy. Jest to tylko jeden z wielu
przykładów. Owe różnice w recytacji zaczęły mieć odzwierciedlenie w
zapisie Qur’anu. Wobec tego stanu rzeczy, ‘Uthman, idąc za radą Huzajfy
Ibn Jaman, rozkazał zrobić kopie egzemplarza sporządzonego przez Abu
Bakr’a, a następnie rozesłał po jednej kopii do wszystkich miast.
Zadanie to znów powierzono Zajd’owi Ibn Thabit Ansari, któremu do asysty
przeznaczono jedenastu ludzi. . Stosownie do rozkazu trzeciego kalifa,
komisja spisała Qur’an według zasad pisowni Kurajszytów, tak aby zgadzał
się z akcentem (lehdża) Proroka Islamu (niech Allah obdarzy go pokojem i
błogosławi). Następnie kalif ‘Uthman nakazał, by wszystkie kopie
(egzemplarze) Qur’anu, które ludzie spisali na własną rękę, oddano
rządowi. Te z kolei zostały z jego rozkazu spalone.
W
ten sposób, wszystkie kopie Qur’anu zostały zunifikowane pod względem
pisowni. Albowiem, biorąc pod uwagę naturalne różnice – wszyscy ludzie
nie byli w stanie recytować Qur’anu z jednakową wymową – pozwolono, by
Qu’ran był recytowany według siedmiu różnych rodzajów wymowy i akcentu.
Zbiór Abu Bakr’a sporządzono rok po śmierci Proroka (niech Allah obdarzy
go pokojem i błogosławi), kopie, jakie kazał sporządzić ‘Uthman –
pięćdziesiąt lat po śmierci Wysłannika Allaha (niech Allah obdarzy go
pokojem i błogosławi).
Owe
kopie Qur’anu, sporządzane z nadzwyczajną ostrożnością i precyzją, były
przekazywane z pokolenia na pokolenie, aż do nastania ery druku. W
świecie islamu otworzono wiele drukarni, w których odtwarzano piękną
kaligrafię Pisma, po tym, jak jego treść została potwierdzona przez
tych, którzy znali Qur’an na pamięć. W ten sposób, po raz kolejny, za
pomocą zapamiętanych wersji i tekstu pisanego, zostały sporządzone
poprawne, autentyczne kopie. Potem, dzięki publikacji tych kopii na
wielką skalę, Qur’an rozprzestrzenił się po całym świecie.
Niepodważalnym
faktem uznanym przez orientalistów jest to, że jakakolwiek kopia
Qur’anu, w jakiejkolwiek części świata, w każdym czasie jest dokładnie
taka sama, jak ta przekazana muzułmanom przez Proroka (niech Allah
obdarzy go pokojem i błogosławi) w ostatnich dniach jego życia, w
porządku w jakim istnieje obecnie.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz